سلام و درود بر والدین گرامی
تاکنون در مورد موضوع فرزندپروری مباحث مختلف و گوناگونی را مطرح کرده ایم که عموماً ناظر بر تربیت دوران کودکی بوده و به دنبال توانمند کردن کودکان و آماده کردن ایشان برای زندگی در جامعه‌ی فردا می باشد.
متخصصان و روانشناسان کودک بر این باورند که هر کودکی در جهان باید مهارت‌های اصلی زندگی را فرا بگیرد تا بتواند در موقعیت‌های مختلف عکس‌العمل مناسبی نشان دهد و نحوه مقابله با تعارضات را بداند. این توانایی‌ها فرد را قادر می‌سازد که در جامعه و در ارتباط با دیگران رفتار مثبت و سازگارانه‌ای از خود نشان دهد. از آنجا که مهارت های زندگی تاثیر زیادی بر عزت نفس و اعتماد به نفس دارند، نقش مهمی نیز در سلامت روان انسان‌ها ایفا می‌کنند. بنابر این مباحث آینده‌ی ما پیرامون آموزش این مهارت ها خواهد بود.
آموزش مهارت حل مسأله به کودکان
قبل از ورود به بحث آموزش این مهارت باید دانست بزرگسالی که می خواهد این آموزش را بر عهده بگیرد، خود باید نگاه ویژه و فرصت گونه ای به مسائل و مشکلات داشته باشد. یعنی خودش به این مرحله رسیده باشد که مهارت حل مساله یعنی نگاه به مشکلات به عنوان یک فرصت!
باید اذعان داشت که امروزه علی رغم آموزش ها و تغییرات گسترده‌ای که به مرور زمان در فرهنگ و شیوه زندگی انسان‌ها پدید آمده است، بسیاری از افراد در مواجهه با مشکلات و تناقضات ناتوان و آسیب‌پذیر هستند. آنان نمی‌توانند از دل هر تضاد و مشکل به راه‌حل مناسبی برسند و به چشم یک فرصت جدید برای پیشرفت نگاه کنند. لذا مشکلات بدون هیچ راه‌حلی باقی می مانند و علاوه بر کاهش اعتماد به نفس در فرد، موجب افزایش فشار روحی و مشکلات جسمی نیز می‌گردد. برخی ترجیح می‌دهند از راه‌حل‌های هیجانی و احساسی استفاده کنند که اکثر اوقات نتیجه مطلوبی ندارد. برخی نیز برای فرار از مشکلات و نادیده گرفتن آن متاسفانه به مصرف مواد مخدر، روان‌گردان و الکل پناه می‌برند! مهارت حل مساله به عنوان یکی از مهم‌ترین مهارت‌های زندگی می تواند به کودک بیاموزد که هر مشکل به عنوان فرصتی جدید برای پیشرفت است و برای آن راه‌حلی عالی وجود دارد که باید به آن دست یافت. برای آموزش مهارت حل مسأله به کودکان پیش دبستانی همچون گذشته باید از بازی و قصه بیشترین بهره را برد. در نظر داشته باشید که در قالب بازی و قصه ابتدا باید به چرایی پدید آمدن مشکل پرداخت و سپس اولویت بندی مسائل و مشکلات را آموزش داد. اینکه ابتدا کدام مسأله و مشکل اولویت جدی تری برای حل شدن دارد! اما برای کودکانی که دوران دبستان را می گذرانند می‌توان از مداد و کاغذ و نوشتن برای ثبت دلایل بوجود آمدن مشکل و مسأله و سپس اولویت بندی آن کمک گرفت. آنگاه با آموزش طی کردن ۴ مرحله، کودک رفته رفته با مهارت حل مسأله آشنا می گردد:
۱- تشریح و تعریف مسأله کمک بسیار زیادی می کند تا راه حل‌های مختلفی در پیش پای انسان خود را نشان دهند. در این مرحله لازم است کمک کنیم که کودک درباره مشکل پیش آمده به خوبی فکر کند و تمام ابعاد و علت به وجود آمدن آن را بررسی کند. یکی از موثرترین روش‌ها جهت روشن شدن صورت مساله توصیف کتبی آن با زبانی ساده و دقیق بر روی کاغذ برای دانش آموزان دبستانی است. توصیف کامل مشکل از ابهام و پیچیدگی آن می‌کاهد و راه‌حل‌های بهتری به ذهن دانش‌آموز خواهد رسید.
۲- پس از اینکه تعریفی دقیق از مسأله انجام شد، بهتر است تمام روش ها و راه حل های ممکن برشمرده شود. در این مرحله کمک می کنیم تا کودک از خود بپرسد که چه روش‌هایی برای حل این مشکل وجود دارد. یعنی تمامی جواب‌های ممکن و غیرممکن را با هم مرور می کنیم. از کودکان بزرگتر و دبستانی می توانیم بخواهیم آنچه که به ذهنش می‌رسد بر روی کاغذ ثبت کند. یادمان باشد که در این مرحله هیچ یک از راه‌حل‌ها را مورد قضاوت و ارزیابی قرار ندهیم. اما یاد آوری این موضوع مفید است که جهت گرفتن نظرها و ایده‌های جدید باید با دیگران نیز مشورت کرد. خوب است کودکان بیاموزند که مشورت با دیگران در مورد حل مسائل همواره مفید فایده می باشد.
۳- در این مرحله با بررسی همه ی راه حل ها، بهترین راه حل برگزیده و انتخاب می شود. داشتن اعتماد به نفس برای رسیدن به این تصمیم بسیار مهم است. هرچقدر در تجزیه و تحلیل راه‌حل‌های جمع آوری شده دقت بیشتری صورت پذیرد دستیابی به بهترین راه حل آسان‌تر می‌گردد. همچنین در این مرحله راه حل دوم و سوم نیز مد نظر قرار می گیرند.
۴- بهتر است به کودکان یادآوری کنیم که قبل از به اجرا گذاشتن بهترین تصمیم و بهترین راه حل بهتر است یک بار دیگر تمامی ابعاد و تاثیرات بکارگیری این انتخاب در حل مشکل را مورد بررسی قرار دهیم تا از کارایی این راه‌حل اطمینان بیشتری حاصل شود.به یاد داشته باشیم که عجله کردن در اجرای راه‌حل گاهی باعث می شود راه‌حل های دیگر نادیده گرفته شوند. در دست داشتن راه‌حل دوم و سوم نیز این اطمینان خاطر را پدید می آورد که اگر راه حل اول جواب نداد، ناامید نشده و به تلاش خود برای حل مسئله با بکارگیری راه‌حل های بعدی ادامه خواهیم داد. همچنین دقت نکردن، مشورت نکردن، ترس از بکار گیری راه‌حل‌ها، خسته بودن، همگی از موانع جدی در حل مسأله می باشند که به هنگام آموزش این مهارت باید مد نظر قرار گیرند.
امید است با مطالعه‌ی بیشتر بر روی روش آموزش مهارت حل مسأله و بکارگیری صبر و‌حوصله و گفتمان کودکانه، خیلی آهسته و با شیب ملایم، این مهارت را به فرزندان خود آموزش دهید.
اقتباس، تهیه و تنظیم:فاطمه موسوی، روان شناس و زوج درمانگر
شاهین نوش آبادی، مشاور امور خانواده