درست است که اتومبیل، پدیده ای مدرن است و قوانین راهنمایی و رانندگی را با خودش آورده اما این همه ماجرا نیست. پدیده چراغ قرمز و زرد و سبز که با الکتریسته کار می کند جدید است اما برخی از قوانین ان قدمت درازی دارد. در همین جا است که می پندارم نباید به اسم مدرنیسم بر همه گذشته خط بطلان کشید. در فقه از صدها سال پیش قوانینی درباره حقوق راکب و عابر بیان شده که همین امروز نیز در دنیا رایج است زیرا اینها ربطی به زمان یا جامعه خاصی ندارند در اصل یک امر عقلایی در زندگی بشر بوده اند.

در اوایل انقلاب دوستی داشتم از گودنشین های جنوب تهران، فردی ژنده پوش و جوانی متدین، فاضل و خلاق به نام احمد کریمی. او در سال 1362 در جبهه به شهادت رسید. همیشه فکر می کردم اگر او زنده مانده بود یک مجتهد محقق و راهگشا می شد. او بدون اینکه تحصیلات حوزوی و فنی داشته باشد فردی بود پر مطالعه و قرآن و حدیث زیاد می خواند و در آن تدبر می کرد. قریحه تنقیح مناط و تعمیم ملاک داشت که از سبک های اجتهاد است. او موتور سیکلتی داشت که هیچگاه از بوق آن استفاده نمی کرد و می گفت اگر دست من بود بوق موتور و ماشین ها را از کارخانه قطع می کردم. البته عقیده اش واقعا این نبود که قطع کند بلکه منظورش این بود که حق عابر چنان محترم است که رانندگان نباید بوق بزنند تا راه را بازکند و بر سبیل مبالغه می گفت وسایل نقلیه را بدون بوق بسازند. برای مثال او  این حدیث را می خواند که امام صادق می گوید: إِنَّ مِنَ اَلْجَوْرِ أَنْ يَقُولَ اَلرَّاكِبُ لِلْمَاشِي اَلطَّرِيقَ(کتاب الکافي -شناسه حدیث : 116892 و ترجمه فروع کافی ؛ ج 8 , ص 637)

به‌راستى كه از جفاها اين است كه سواره به پياده بگويد:«الطریق» [1]این سخن بیانگر میزان احترام به حق شهروندی عابر است. البته روایات زیاد دیگری درباره حق عابر و راکب یا سواره و پیاده داریم که نشان می دهد پیشوایان دینی به عنوان حقوق دانان زمانه خود فقط در اندیشه حقوق خصوصی و فردی نبوده و حقوق اجتماعی و مدنی را هم مد نظر داشته اند.
«بحث حق تقدم پیاده بر سواره مانند اینکه مستحب است سواره بر پیاده سلام کند (عروه الوثقی، ج۳، ص۲۶) «چرا که با این کار جلوی عجب و غرور و تکبر سواره گرفته می شود. پس بر راننده است که حق پیاده رو را مقدم بر حق خود دانسته و بگذارد که پیاده پیش از او از عرض خیابان بگذرد.» (ملك محمدي،1391) در منابع حقوق سنتی(منابع فقهی) آمده است. مباحث دیگری مانند ضامن بودن سواره یا راننده و.... در روایات وجود دارد که فقهای قدیم هم بر آن اساس فتاوایی در این زمینه ها داده اند.

«اگر سواره با کسی یا چیزی برخورد کرد باید خسارت را بپردازد. از امام صادق(ع) روایت شده که: أنه ضمن القائد و السائق والراکب (وسائل الشیعه، ج۱۹، ص۱۸۴، حدیث.۳۵۵۲۹) ولی در مواردی عابر پیاده با گذشتن از محلی که نباید بگذرد، موجب می شود که راننده وسیله نقلیه برای فرار از برخورد با او، با فرد یا افراد دیگر برخورد کند؛ درحالی که عامل اصلی همان عابر پیاده اول بوده است و او باید خسارت پرداخت کند نه راننده. (تهذیب، شیخ طوسی، ج۱۰، ص۱۹۴). شیخ طوسی از امام موسی بن جعفر(ع) روایت کرده: آنگاه که قائم ما ظهور کند، دستور دهد: ای گروه سواران! از میانه راه حرکت کنید. ای گروه پیاده! از کنار بروید. اگر سواره ای از کناره برود و به دیگری آسیب رساند، او را به پرداخت دیه محکوم می کنم. اگر پیاده از وسط راه حرکت کند و به او آسیب وارد شود، دیه او بر عهده کسی نیست. (تهذیب، شیخ طوسی، ج۱۰، ص۱۹۴)» ( کتاب شهروندی و شهربندی، ص38040)
 


[1] - البته متن کامل حدیث این است: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهِ : إِنَّ مِنَ اَلْحَقِّ أَنْ يَقُولَ اَلرَّاكِبُ لِلْمَاشِي اَلطَّرِيقَ . وَ فِي نُسْخَةٍ أُخْرَى : إِنَّ مِنَ اَلْجَوْرِ أَنْ يَقُولَ اَلرَّاكِبُ لِلْمَاشِي اَلطَّرِيقَ(کتاب الکافي -شناسه حدیث : 116892 و ترجمه فروع کافی ؛ ج 8 , ص 637)
 هشام بن سالم گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: به‌راستى كه يكى از حقوق اين است كه سواره به پياده بگويد:«الطريق»؛ «راه باز كن». در نسخه ديگرى چنين آمده است: به‌راستى كه از جفاها اين است كه سواره به پياده بگويد:«الطریق».