14- حق و تکلیف بهداشتی:
ابن اخوه در باب دوازدهم کتاب خود با عنوان«در حسبت بر نانپزان و نانوايان» سخنی می گوید که با وجود گذشت 7 قرن و پیشرفت های فراو.ان در حوزه بهداشت و اموزش، اما همچنان جزو مشکلات جاری و فراگیر است و روزی نیست که شهروندان ما شاهد عدم آن نباشند. او می نویسد: بايد كه محتسب نانپزان و نانوايان را ملزم كند تا سقف تنور را بلند بسازند و دودكشهاى فراخ تعبيه كنند و نيز به هنگام تعمير آتشخانه (دهنه تنور) را جارو كنند و ظروف را بشويند و آب پاكيزه به كار برند و تغار خمير را بشويند و تميز كنند و با حصيرى كه داراى دو چوب آويزان بر تغار باشد بپوشانند، و هرگز خميرگير به وسيله پاها و زانوان و آرنجهاى خود خمير به عمل نياورد چه اين كار خوار گرفتن طعام است و چه بسا از عرق بغل يا بدنش در خمير مىافتد. و نيز به هنگام خمير گرفتن جامهاى با آستينهاى تنگ پوشد و دهانبند داشته باشد، زيرا چه بسا به هنگام عطسه يا سخن گفتن از آب دهان و يا بينى او در خمير مىافتد. و بر گريبانش دستارى سفيد ببندد تا از قطرات عرق مانع باشد و نيز موهاى ذراعين را بسترد تا در خمير نيفتد، و چون به هنگام روز خمير گيرد كسى را نزد خود بگمارد كه مگسپران به دست گيرد و مگسها را براند... بهتر است كه محتسب بر هر دكانى روزانه سهميه معينى مقرر كند تا به هنگام كميابى نان امور شهر مختل نشود. و بايد كه در پايان هر روز دكانهاى نانوايى را بازرسى كند و نگذارد كسى از كارگران در روى كيسههاى آرد يا در محل خمير گرفتن بخوابد (نک: آيين شهردارى: 78).
او همچنين می نویسد: محتسب بايد آرد را بررسى كند، زيرا گاهى آرد نخود يا باقلا براى افزودن سفيدى بدان مىآميزند و اين كار خيانت است و هر كه چنين خيانتى ورزد محتسب بايد او را بازدارد و تأديبش كند، و نيز نگذارد كه پس از كندن و تراشيدن سنگ آسياب بلافاصله غله را بدان آرد كنند، زيرا آرد آلوده مىشود و به مردم زيان مىرسد. و بايد كه غله را پاك كند و بسيار بكوبد تا آرد تميز به بهترين صورتى به دست آيد ( کتاب شهروندی و شهربندی، ص48)
15- حق آب و هوای پاک
هرچند می توان حق آب و حق هوا را به مثابه دو حق مورد بحث قرار داد و نیز این دو جزو حقوق بشر به شمار می روند زیرا مستقیما به حیات و بقای نوع بشر ارتباط دارند اما در اینجا ذیل یک عنوان آورده ایم. اینکه حق آب از حقوق بشری است درشمار بدیهیات است. کتاب «آب و حقوق بشر» با عنوان توضیحی«حق دسترسی بشر به آب، ابعاد سیاسی و حقوقی» به قلم سلمان.م.ا.سلمان و شیوان مک اینرنی- لنکفورد، دو نفر از استادان برجسته حقوق بین‌الملل و کارشناسان بانک جهانی از جمله آثاری است که این حق را جزو حقوق بشری برشمرده است(سلمان و لنکفورد 1394) زیرا به صیانت از حیات و موجودیت بشر ارتباط دارد و اینجا بیشتر بر آب و هوای پاک تاکید داریم که رعایت آن نیازمند پایبندی های اخلاقی شهروندان است. این حق بخاطر اهمیتش جزو حقوق ریشه دار است و چنین نیست که در دوره مدرن شناخته و مورد تاکید قرار گرفته باشد. در روایات هم توجه به ان وجود دارد که نشان می دهد یک حق بشری و مدنی و دینی محسوب می شود: «لَا تَطِیبُ السُّکنَی إِلَّا بِثَلَاثٍ الْهَوَاءِ الطَّیبِ وَ الْمَاءِ الْغَزِیرِ الْعَذْبِ وَ الْأَرْضِ الْخَوَّارَة» ( تحف العقول، النص، ص320). جایی را انتخاب کنید که هوای سالم داشته باشد، آب فراوان داشته باشد، زمین حاصلخیز برای کشاورزی داشته باشد.
مسئله دیگری که شهید احمد کریمی ذوق اجتهادی اش را نشان می داد آلوده نکردن آب روان بود. می گفت در روایت آمده است که در روایت از موسی بن جعفر امده است که پیامبر می گفت: البول فی الماء القائم من الجفا. ادرار به آب راکد جفاست، منطق انهم در روایات ذکر شده است. امام صادق از علی(ع) روایت می کند: انه نهی از یبول الرجل فی الماء الجاری الا لضرورة و قال: ان للماء اهلا.
که آن حضرت از ادرار کردن به آب جاری نهی فرمود مگر در موقع ضرورت و فرمود: آب هم اهلی دارد یعنی آب هم دارای ساکنینی است و «ادرار کردن به آن، یکنوع بی احترامی به آنها و عدم رعایت ادب، و سبب آزار و اذیت آنها است؛ مخصوصا آب راکد و ایستاده که مورد احتیاج انسانها و حیوانات است. دور از مروت است کسی آن را آلوده ساخته مایه بروز امراض و بیماریهای مختلف را فراهم آورد»(نک: امینی گلستانی).[1]
طرفه اینکه مدعیان مدرن بودن مباحث حقوق شهروندی و مخالف با ارجاع به منابع و متون گدشته التفات داشته باشند که اگر در گذشته های دور این مسئله به مثابه یک امر فردی مطرح بوده اما در زمانه ما گسترده تر و حادتر شده و به صورت پدیده ای سیستماتیک و جمعی درآمده است. اکنون رها کردن پساب ها به رودخانه ها به ویژه در حاشیه رودخانه ها و سواحلی که ویلا سازی شده اند به یک بحران بزرگ و غیر قابل کنترل محیط زیستی بدل شده است. ( کتاب شهروندی و شهربندی، ص 49و50)
[1] - در روایات دیگری هم آمده است:
-محمد بن مسلم عن أحدهما (ع) انه قال: لا تشرب و أنت قائم، و لا تبل فی ماء نقیع؛ لا تطف بقبر و لا تخل فی بیت وحدک: و لا تمش بنعال واحد؛ فان الشیطان اسرع ما یکون الی العبد، اذا کان علی بعض هذه الاحوال؛ و قال انه ما أصاب احدا شی ء علی هذه الحال، فکاد ان لا یفارقه ان یشاءالله.
- محمد بن مسلم از یکی از صادقین (ع)در سندهای دیگر از أبی عبدالله (ع) روایت کرده است که فرمود: ایستاده آب نخور! به آب زلال بول نکن! به قبری تغوط نکن؛ مدفوع نریز! در خانه تنها نمان! با یک لنگه کفش راه نرو شیطان را در این حالات خود را به کسی برساند، جدا شدنش مشکل است، مگر این که به خدا بخواهد.
- علی علیه السلام فی حدیث الاربعماه، قال: لا یبولن احدکم فی سطح فی الهواء و لا یبولن فی ماء جار . امیرمؤمنان علیه السلام در حدیث چهارصد گانه فرمود: از شماها کسی در پشت بام به هوا ادرار نکند و در آب جاری ادرار نکند!
- حدیث دیگر عن ابی عبدالله (ع)فی حدیث قال: قلت له: یبول الرجال فی الماء؟ قال: نعم ولکن یتخوف علیه من الشیطان.
راوی گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم: کسی به آب ادرار می کند؟ فرمود: بلی یعنی مانعی ندارد، اما از شر شیطان در امان نیست و به او می شود
- عن ابی عبدالله (ع) قال: لا بأس یبول الرجل فی الماء الجاری، و کره أن یبول فی الماء راکد.
امام صادق (ع) فرمود: عیب ندارد، کسی به آب جاری ادرار کند ولی بول کردنش به آب راکد خوش آیند نیست و مکروه است.
- عن عنبسة بن مصعب قال: سالت اباعبدالله (ع) یبول فی الماء الجاری؟ فقال: لا باس اذا کان الماء جاریا.
عنبسة بن مصعب گوید: از ابی عبدالله (ع) در مورد ادرار کردن به آب جاری پرسیدم فرمود: اگر جاری باشد، عیب ندارد.
- عن ابی عبدالله (ع) قال: لاباس بالبول فی الماء الجاری.
امام صادق (ع) فرمود: ادرار کردن به آب جاری عیب ندارد.
- عن سماعة قال: سالته عن الماء الجاری یبال فیه قال: لا باس به
سماعة از امام (ع) پرسید که به آب جاری بول می کنند، فرمود: عیب ندارد،
- و لا یجوز البول فی حجر و لا ماء راکد و لا بأس بالبول فی مأجار. ادرار کردن به سوراخ حیوانی و یا آب راکد جایز نیست ولی به آب جاری عیب ندارد.
- عن ابی عبدالله (ع) قال: لو ان میزایین سالا احدهما میزاب بول و الآخر میزاب ما فاختلطا ثم اصابک ما کان به باس.
از امام صادق (ع) است که فرمود: اگر دو ناودان، بول و آب، جاری شده و به همدیگر مخلوط شود و ترشحی از آن به تو برسد، عیبی ندارد. شیخ حر عاملی در وسائل در ذیل این حدیث می فرماید: اگر چه در روایت مطلق آب گفته شده است، اما منظور قویترین افراد آن یعنی: آب جاری است.
راه حل :
دو دسته روایت بالا که دسته اول، ادرار کردن به آب جاری را مجاز نمی داند؛ و دسته دوم، با صراحت اجازه می دهد
از نظر فقهی، اولی را حمل به کراهت دومی را حمل بر جواز کرده اند اما از نظر اخلاقی، ادرار کردن به آب جاری نیز کار پسندیده ای نیست. اگر چه از نظر شرعی عیب نداشته باشد؛ چون شرع، بیشتر به طهارت و نجاست آب نظارت دارد نه قسمت طبی آن، شاید منظور آب جاری زیاد است که، بول کردن آن را متاثر نسازد(نک: امینی گلستانی)