همه می دانیم انسان موجودی تک بعدی نیست که فقط شامل جسم باشد. ابعاد دیگر وجود انسان که فکر و روح اوست همچون جسمش نیازمند توجه و رسیدگی است. همانطور که جسم نیازمند تغذیه و بهداشت است تا سالم رشد کرده و به حیات خود ادامه دهد، فکر و روح انسان نیز نیازمند تغذیه و حفظ بهداشت است تا متناسب با رشد جسمی و با افزایش سن، فکر و روح نیز رشد کرده و در نهایت به یک انسان متعادل و رشد یافته مبدل گردیم. اما سوال اینجاست که غذای فکر و روح چیست؟ و چه تفاوتی با غذای جسم دارد؟
بدیهی است که ما معمولاً آگاهی بیشتری نسبت به جسم خود داریم و کمتر با ویژگی های فکر و روح خود آشنا هستیم. ما غذاها و بهداشت جسم را به خوبی می شناسیم و سعی می کنیم از جسم خود مراقبت به عمل آوریم. اما متأسفانه خیلی کم با تغذیه سالم و حفظ بهداشت فکر و روح خود آشنا هستیم.
بد نیست بدانیم که مطالعه انواع علم و دانش و اطلاعات و آگاهی می تواند جزو غذای فکر محسوب شده و اموری همچون نیایش، عبادت، هنر، عشق و محبت و حتی ارتباطات انسانی جزو غذای روح تلقی گردد.
اکنون ضمن تبریک به مناسبت حلول ماه مبارک رمضان که موقعیت مناسبی است برای رشد معنویت و رسیدگی های روحی و روانی، مطالبی را در این مورد با هم مرور کنیم.
نقش معنویت در زندگی انسان
پیرامون بعد معنوی وجود انسان و رابطه اش با مسائل فکری و روانی و همچنین سلامتی جسم و جان او نظریات گوناگونی عنوان شده است. این نظریات تا بدان‌جا پیش رفته است که بد نیست بدانیم امروزه یکی از روش های موثر برای سلامت افراد همین مباحث مربوط به معنویت درمانی است. اهمیت معنویت و رشد معنوی در انسان، در چند دهه گذشته به صورتی روز افزون توجه روانشناسان و متخصصان بهداشت روانی را به خود جلب کرده است. اینطور به نظر می رسد که مردم جهان، امروزه بیش از پیش به معنویت و مسائل معنوی گرایش دارند و روانشناسان و روان پزشکان نیز به طور روزافزون دریافته اند که استفاده از روش های معمولی و ساده برای درمان اختلالات روانی کافی نیست و بهتر است به ابعاد دیگری از وجود انسان نیز توجه گردد.
از سوی دیگر، سازمان جهانی بهداشت در تعریف ابعاد وجودی انسان، به ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی اشاره می کند و بُعد چهارم، یعنی بعد معنوی را نیز در رشد و تکامل انسان مطرح می سازد.
در مورد تعریف معنویت نظریات مختلفی وجود دارد و ما نیز اگر به درون خود مراجعه کنیم خواهیم دید که «معنويت» از آن دست واژه هايى است كه مانند «عشق» با اینکه برای ما از اهميت زيادى برخوردار است اما بيان معناى دقيق آن معمولاً آسان نيست. گویی توصيف معنويت در قالب محدود واژه ها نمى گنجد و در بيان مفهوم آن كلمات مناسب وجود ندارد، يا واژه ها براى توصيف آن نارساست يا حتى واژه هاى مناسب براى بيان چنين مفاهيم بلندى موجود نيست.
در دهه ۸۰ میلادی گروهى از پژوهشگران غربی معنويت را يك شيوه بودن و تجربه كردن زندگى تعریف کردند. اين شيوه حاصل آگاهى از بُعدى فراتر است که با ارزش هاى قابل تشخيص به خصوصى در رابطه با خود، ديگران، طبيعت، زندگى و هر چيز ديگرى كه غايى دانسته شود مانند خالق هستی، مشخص مى شود.
در تعریف دیگری از معنویت آورده شده که نوعی از احساسات متعالی انسانی است زمانی که نسبت به يك حقيقت فراتر نشان داده مى شود. این تعریف می گوید که احساسات غالبا در اوان كودكى آشكار مى شوند. احساسى مبنى بر اين كه «چيزى ديگر» به جز خود فرد وجود دارد، و احساس نياز به شخصيت بخشيدن به اين وجود به عنوان يك ربّ و برقرارى ارتباط با او از طريق دعا کردن!
اگر دقت کنیم در هر دو تعريف، به بُعد فراتر اشاره دارند، و هر دو از نوعى كمال يا غايت سخن مى گويند، هر چند که در تعريف دوم حتی از يك «ربّ» نام برده شده است. در تعریف دوم دعا كردن را مجراى ارتباط با اين «ربّ» عنوان می کند.
در نهایت، می توان گفت معنویت در مقابل ظاهر و جسم مادی قرار دارد و نشان دهنده هر چیزی است که به معنا و روح بستگی دارد. بنابراین معنویت یک مفهوم غیر قابل لمس بوده و در مقایسه با مفاهیم فیزیکی، از حساسیت بسیار بالاتری برخوردار است.
همانطور که اشاره شد این تعاریف از دانشمندان غربی است که نشان می دهد آنها برای سلامت جسم، فکر و روان انسان و رشد متناسب این سه بعد وجودی دست به تحقیقات علمی دامنه داری زده اند و بخصوص از بعد روحی که معنویت تغذیه کننده ی آن است نیز غافل نمی باشند.
امید است ما نیز این توفیق را داشته باشیم تا از اوقات و لحظات معنوی ماه مبارک رمضان برای داشتن روحیه ای سالم تر و با نشاط تر بهره مند گردیم و زندگی خود را پربارتر نماییم.
ما در هفته ی آتی نیز به ادامه ی مطالبی پیرامون امور معنوی خواهیم پرداخت.
اقتباس، تهیه و تنظیم:
فاطمه موسوی، روان شناس و زوج درمانگر
شاهین نوش آبادی، مدرس و مشاور امور خانواده
